Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, daha önce Berlin Antlaşması ile Rusya'ya bırakılan Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin yurt topraklarını geri almak amacıyla 19 Aralık tarihinde "Sarıkamış Harekatı" planlarını kurmaylarına sundu. 

Yolsuz bir arazide, çok yüksek dağlık, tamamen karlarla kaplı ve o günün koşulları altında kış donanımından yoksun, yaya ve atlı birliklerle yapılan bu harekat çok riskli olmasına rağmen Enver Paşa, başarıldığında Rusların bu cephede varlıklarının yok olmasının bu riske değeceğini hesaplamıştı. Enver büyük başarı için büyük risk almaya karar verdi.

23 Aralık: XI Kolordu Rus askerlerinin 4. Ermeni Tümeni ile karşılaşırlar. IX Kolordu ise Çatak Pitkir hattına ulaşırlar. IX Kolordu askerlerinin ikmalini mahallinden yapmaları, ve cephaneyi idareli kullanmaları emredilmiştir. IX Kolordu daha ikinci günden ikmal ve ulaştırma güçlükleri başlamış bulunuyordu. X Kolordu Oltu'yu tamamen ele geçirmeyi başardı.

24 Aralık: XI Kolordu düşmana karşı taarruzları devam etmekteydi. IX Kolordu Bardiz'e vardı. X Kolordu 30 ve 31.nci tümenleri ile kosor istikametinde stomin tugayının peşine takılması, bir tümeni ile Bardiz'a ilerlemesi emredildi. X Kolordu'nun büyük kısmı ile Kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç alınmasında (muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına) ve netice olarak felaketin ana nedenlerinden birisi olmuştur.

25 Aralık: Rus IX Kolordu Sarıkamış'a doğru geriledi. IX Kolordu ikmal ve ulaştırma zorlukları yüzünden asker kaybetmeye başladı. Sahra toplarını beraberlerinde taşıyamaz hale geldi. Enver Paşa'nın X Kolordu Kosor yolunda olduğunu sanıyordu, ama ağır koşullar altında Beyköy hattında erişmesi ancak gerçekleşmekteydi. Beyköy hattında X Kolordu 3000m. yolsuz bir kar çölü olan Allahüekber dağları kendi düşmanını bulmuştu. Doğa her geçen saat X Kolordu kuvvetlerinin erimesine yol açıyordu.

Gerileme ve Sonuçlara Doğru 29 Aralık - 15 Ocak

X. ve XI. Kolordular Sarıkamış'a ulaşamadan erimişlerdir. IX Kolordu. tek başına Sarıkamış'a ulaşabilmeyi başarmıştır.

29 Aralık tarihinde Sarıkamış girebilen sadece 300 kişilik IX Kolordu kuvveti de Ruslar tarafından geri atılmıştır. Büyük kayıplar verilmiş ve IX Kolordu'nun mevcudu iyice azalmıştı. Müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

6 Ocak 1915: Ateş altın kalan 3. Ordu karargahı için Hafız Hakkı Paşa geri çekilme emri vermiştir. 7 Ocak tarihinde ayakta kalan güçlerin Erzurum yolundaki yürüyüşleri başlamıştır. Ordunun saldırı için görevlendirilen güçlerinden sadece 10% başlama pozisyonuna geri çekilmeyi başarabilmiştir.

10 Ocak 1915: 3. Ordu komutanlığını Tuğgeneral Hafız Hakkı Paşa'ya devreden Enver Paşa İstanbul’a geri dönmüştür.

Sarıkamış Harekatı Kayıpları

Osmanlı zayiatları Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığının kayıtlarına göre  60.000 ve Rus zayiatları ise 30.000'dir. Savaşın en üzücü olan yanı ise Osmanlı kayıplarının bir çoğunun Rus'larla yapılan çarpışmalarda değil de hava koşullarının dondurucu soğukluğundan dolayı şehit düşmeleridir. Rus askerleri; Türklerden 200 subay, 7000 er olmak üzere, 20 makineli tüfek ve 30 topu ganimet olarak almışlardır. Bunlar tahminlere göre Kırımda ki domuz çiftliğinde aç bırakılarak ve çalıştırılarak şehit düşmüşlerdir.

Sarıkamış Harekatı Sonuçları

3. Ordu komutanlığını devreden Enver Paşa İstanbul'a döndükten sonra uzun bir süre Sarıkamış hakkında ne herhangi bir haber, yayın yada bildiri yapılmasını engelleyerek sansür uygulamıştır. Osmanlı halkı savaşta olup bitenleri ancak uzun yıllar sonra öğrenebilmiştir.

1918 Mart ayında Sarıkamış ve Kars Brest-Litovsk Anlaşması ile geri alınmıştır. Fakat aynı yılın Ekim ayında Mondros Mütarekesi uyarınca sınırlar eski haline döndürülmüş ve topraklar elden çıkmıştır.

Enver Paşa

Sarıkamış Harekatı Osmanlı Ordusu

Ruslar Sarıkamış'ta Donmuş Osmanlı Askerleri Toplarken

Sarıkamış Harekatı Türk Harp Tarihinin En Acı Muharebelerine Sahne Olmuş O Günlerden Orjinal Görüntüler